در دنیای نشر کتاب، دریافت شابک و فیپا از مراحل اساسی و غیرقابل اجتناب برای انتشار رسمی کتاب‌های چاپی و دیجیتال است. بسیاری از نویسندگان، ناشران و حتی طراحان کتاب ممکن است در ابتدای مسیر خود با پرسش‌هایی مواجه شوند: شابک چیست؟ فیپا چه کاربردی دارد؟ چگونه می‌توان برای کتاب خود این اطلاعات مهم را دریافت کرد؟ این مقاله با عنوان «راهنمای جامع دریافت شابک و فیپا برای کتاب‌های چاپی و دیجیتال»، به‌صورت گام به گام، مفصل و جامع به این موضوعات می‌پردازد.
با ما همراه باشید تا در این مسیر اداری و فنی، از پیچیدگی‌ها نترسید و بتوانید با اطمینان و آگاهی کامل، شابک و فیپای کتاب خود را دریافت کنید.
شابک چیست و چه کاربردی دارد؟
تعریف شابک (ISBN)
شابک یا ISBN، مخفف عبارت International Standard Book Number به‌معنای «شماره استاندارد بین‌المللی کتاب»، یک کد ۱۳ رقمی یکتا است که به هر نسخه از یک کتاب اختصاص می‌یابد. این شناسه جهانی، ساختاری نظام‌مند دارد و شامل بخش‌هایی نظیر شناسه کشور یا زبان، ناشر، شماره عنوان کتاب و یک رقم کنترل‌کننده می‌باشد. هدف از اختصاص شابک، شناسایی دقیق و منحصر‌به‌فرد هر کتاب در سطح بین‌المللی است تا بتوان آن را در سیستم‌های فروش، فهرست‌نویسی، کتابخانه‌ها و پایگاه‌های داده به‌راحتی ردگیری و طبقه‌بندی کرد.
شابک ابزاری ضروری برای ورود رسمی کتاب به چرخه نشر، توزیع و فروش است. بدون دریافت شابک، کتاب در نظام جهانی شناسایی نمی‌شود و امکان فروش آن در کتاب‌فروشی‌ها، ثبت در کتابخانه‌ها یا عرضه در فروشگاه‌های آنلاین وجود نخواهد داشت. از سوی دیگر، برای هر نسخه از کتاب (اعم از چاپی، دیجیتال یا صوتی) باید شابک مجزایی دریافت شود تا تمایز آن‌ها در بازار مشخص باشد. این شناسه، هویت بین‌المللی کتاب شما را تعریف می‌کند و یکی از اصلی‌ترین گام‌ها در مسیر انتشار حرفه‌ای و رسمی است.
کاربردهای شابک
- شناسایی داخلی و جهانی کتاب
- ثبت ماشینی و الکترونیک اطلاعات کتاب
- تسهیل در امور آماری و ثبت‌نام کتاب‌ها در سامانه‌های رسمی
- جلوگیری از اشتباهات احتمالی برای فروش و توزیع در کتاب‌فروشی‌ها و فروشگاه‌های آنلاین
اهمیت دریافت شابک
دریافت شابک نه تنها برای چاپ کتاب ضروری است، بلکه برای نسخه‌های الکترونیکی نیز اهمیت دارد. بدون شابک، کتاب شما در بازار نشر به رسمیت شناخته نمی‌شود و نمی‌تواند در فهرست کتابخانه‌ها یا فروشگاه‌های آنلاین ثبت گردد. شابک در اصل به نوعی کد ملی کتاب می‌باشد که در یک سیستم یکپارچه ثبت شده است.
فیپا چیست و چرا به آن نیاز داریم؟
تعریف فیپا (FIPA)
فیپا، مخفف «فهرست‌نویسی پیش از انتشار»، یکی از الزامات اساسی در فرآیند نشر کتاب در ایران است که توسط سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران صادر می‌شود. این فهرست‌نویسی شامل اطلاعات کتاب‌شناختی نظیر عنوان کتاب، نام پدیدآورنده، ناشر، موضوع، رده‌بندی دیویی و سایر مشخصات فنی کتاب است که پیش از چاپ و انتشار رسمی، در پایگاه داده ملی ثبت می‌شود. هدف اصلی از ارائه فیپا، استانداردسازی اطلاعات کتاب برای استفاده در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و مراجع علمی است.
وجود فیپا در صفحه شناسنامه کتاب، نشان‌دهنده طی مراحل قانونی و رسمی نشر است و از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای صدور مجوز چاپ، الزامی تلقی می‌شود. علاوه بر این، فیپا به شناسایی دقیق کتاب در فضای کتابخانه‌ای و بازار نشر کمک می‌کند و نقش بسزایی در نظم‌بخشی به نظام اطلاعاتی کشور ایفا می‌نماید. درج فیپا در کتاب، نه‌تنها اعتبار آن را افزایش می‌دهد، بلکه زمینه حضور حرفه‌ای در حوزه نشر را نیز فراهم می‌آورد.
کاربردهای فیپا
- ثبت اطلاعات کتاب در کتابخانه ملی ایران
- ارائه در صفحات اولیه کتاب برای استناد و اعتبار
- الزامی برای دریافت مجوز چاپ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
تفاوت شابک و فیپا
شابک یک شماره جهانی و بین‌المللی برای شناسایی کتاب است، فیپا یک فرآیند ملی برای ثبت اطلاعات کتاب پیش از چاپ آن است. هر دو برای نشر رسمی ضروری‌اند اما کاربرد و مرجع صدور متفاوت دارند.
مراحل دریافت شابک برای کتاب‌های چاپی و دیجیتال
برای دریافت شابک، ابتدا باید در سایت خانه کتاب و ادبیات ایران و قسمت شابک به آدرس isbn.ketab.ir ثبت‌نام کرده و اطلاعات خود را به‌عنوان ناشر یا مؤلف وارد نمایید. اگر ناشر ندارید، می‌توانید به‌صورت شخصی نیز اقدام به ثبت نام نمایید.
بعد از ثبت نام کامل، می‌توانید در حساب کاربری درخواست شابک بدهید و پس از درج دقیق اطلاعات کتاب، به صورت سریع شماره شابک کتاب خودتون رو دریافت و استفاده کنید. شابک اولین مجوزی هست که باید دریافت کنید و برای دریافت فیپا در مرحله بعد، داشتن شابک الزامی است!
مراحل دریافت شابک برای کتاب شامل موارد زیر است:
- ثبت نام اولیه در بخش شابک سایت کتاب و ادبیات ایران
- درج کامل اطلاعات و ارسال مدارک برای تکمیل ثبت نام
- شروع ثبت درخواست شابک از طریق منوی حساب کاربری
- انتخاب نوع اثر (چاپی، الکترونیک، گویا یا موارد دیگر)، درج نام اثر و نوبت چاپ
- ثبت اطلاعات کامل پدیدآورنده یا پدیدآورندگان
- ثبت نهایی اطلاعات و دریافت شابک
بعد از انجام کامل مراحل میتونید شماره شابک را مشاهده و دریافت کنید. همچنین در کنار دریافت شابک، امکان دریافت بارکد هم وجود دارد، اما برای استفاده در طرح چاپی کیفیت پایینی دارد و بهتر هست مجدد ساخته و استفاده شود.
مراحل دریافت فیپا برای کتاب‌های چاپی و دیجیتال
وارد سایت opac.nlai.ir شوید و ثبت نام کنید. توجه داشته باشید درخواست فیپا تنها به صورت الکترونیکی امکان‌پذیر می‌باشد، بنابراین لازم است تا ناشران حقوقی یا حقیقی ابتدا به عضویت سایت فیپای الکترونیکی درآمده و پس از دریافت شناسه کاربری و رمز عبور، درخواست خود (شامل تکمیل پرسشنامه و الحاق فایل‌های مربوط به کتاب) را به صورت الکترونیکی به وب‌گاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران ارسال نمایند.
پس از ارسال درخواست فیپا، کد رهگیری به منزله دریافت اطلاعات اعلام می‌گردد. در صورتی که اطلاعات ارسالی کامل و صحیح باشد، پس از گذشت مدت زمان معین (حدود 3 تا 7 روزکاری)، فیپای کتاب در سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی در حساب کاربری شما قابل رویت خواهد بود.
مراحل دریافت فیپای کتاب به صورت زیر است:
- ثبت نام و ورود به حساب کاربری در سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی
- ورود به بخش فیپا از طریق منوی فیپا و گزینه درخواست فیپا
- درج اطلاعات اثر (شامل نام کتاب، نام مولف یا مولفان، نام و اطلاعات تماس ناشر، مشخصات ظاهری، شماره شابک، قیمت کتاب و …)
- آپلود فایل Pdf کتاب از قسمت ضمیمه (آخرین بخش فرم)
- ارسال فرم درخواست فیپا
پس از بررسی توسط کارشناسان کتابخانه ملی، فایل فیپای کتاب شما صادر شده و می‌توانید آن را در حساب کاربری خود بررسی و دریافت کنید، سپس این اطلاعات را در صفحات اولیه کتاب (معمولاً در شناسنامه کتاب) درج نمایید.
نکات مهم برای دریافت شابک و فیپا
صحت اطلاعات درج شده در فرم درخواست فیپا
اطلاعات وارد شده در فرم‌ها باید کاملاً دقیق و منطبق بر نسخه نهایی کتاب باشد. اشتباه در اطلاعات منجر به تأخیر در صدور یا رد درخواست می‌شود.
شابک و فیپا برای کتاب‌های دیجیتال
برای نسخه دیجیتال کتاب نیز باید شابک و فیپای جداگانه دریافت شود. این نسخه باید فرمت استاندارد داشته باشد (مثلاً EPUB یا PDF) و تمامی مشخصات آن ذکر گردد.
زمان‌بندی مناسب برای دریافت شابک و فیپا
با توجه به اینکه ممکن است به هر دلیلی در فرآیند دریافت مجوزها تاخیر وجود داشته باشد، برای جلوگیری از تأخیر در فرآیند چاپ و انتشار، بهتر است چند هفته پیش از چاپ نهایی، مراحل دریافت شابک و فیپا را آغاز نمایید.
جمع‌بندی
دریافت شابک و فیپا برای کتاب‌های چاپی و دیجیتال، گامی ضروری در مسیر انتشار رسمی کتاب است. این فرآیند اگرچه در ابتدا پیچیده به‌نظر می‌رسد، اما با رعایت مراحل مشخص و ارائه اطلاعات دقیق، به‌راحتی قابل انجام است. در این مقاله با عنوان «راهنمای جامع دریافت شابک و فیپا برای کتاب‌های چاپی و دیجیتال» تلاش شد تا همه‌ی مراحل و نکات کلیدی به‌صورت کامل و گام به گام توضیح داده شود تا نویسندگان، ناشران و علاقه‌مندان به نشر کتاب بتوانند با آگاهی کامل وارد این مسیر شوند.
با رعایت اصول نگارشی، اطلاعات درست و نظم در مراحل، شما هم می‌توانید کتاب خود را با هویت رسمی وارد دنیای نشر کنید.
سوالات پرتکرار درباره شابک و فیپا
خیر. بدون شابک، کتاب فاقد هویت رسمی در نظام نشر محسوب می‌شود.
در صورتی‌که تغییری در محتوای کتاب صورت گیرد (ویرایش جدید)، باید شابک جدیدی دریافت شود.
در حال حاضر، خدمات فیپا توسط کتابخانه ملی رایگان ارائه می‌شود اما ممکن است در آینده مشمول هزینه گردد.
بله. نسخه الکترونیکی کتاب نیز نیازمند شابک مجزا است که باید به‌صورت مشخص برای آن درخواست شود.
خیر. هر فرمت یا نسخه (چاپی، دیجیتال، صوتی) نیاز به شابک جداگانه دارد.
خیر. کلیه مراحل از طریق سامانه الکترونیکی کتابخانه ملی انجام می‌شود و نیاز به مراجعه حضوری نیست.
به‌طور معمول بین ۳ تا ۷ روز کاری، اما ممکن است بسته به حجم درخواست‌ها، این زمان متغیر باشد.
خیر برای دریافت فیپا ثبت اطلاعات ناشر الزامی است.